Als tiener las ik al eens Simone de beauvoirs boek "niemand is onsterfelijk", een boek dat me op een of andere wijze altijd is bijgebleven. Niet dat ik de filosofie die in het boek tot uiting komt in die tijd doorzag, uiteraard niet. De afgelopen weken heb ik de Zweedse versie van het boek gelezen, een boek dat inmiddels in het keldermagazijn van de bibliotheek was beland en inmiddels dateert van 1948....
Het boek begint met een proloog waarin Regina, een jonge actrice "op het toneel verschijnt", een vrouw die geniet van alle aandacht die ze krijgt, maar zich onvoldaan voelt als de aandacht voor haar persoon na de voorstelling weer afgelopen is. Ze zoekt die blijvende interesse voor zichzelf maar ziet in dat ze ondanks haar prachtige carrière toch slechts één onder velen is. Al snel raakt ze geobsedeerd door een eigenaardige man (Fosca). Ze onderneemt stappen om hem nader te leren kennen om erachter te komen waarom hij zich zo vreemdsoortig gedraagt en zulke eigenaardige reacties geeft over het leven, dat volgens hem niet de moeite waard is omdat het zo snel weer voorbij is. Stukje bij beetje laat hij doorschemeren dat hij zelf onsterfelijk is. Regina vindt het een aanlokkelijke gedachte bemind te worden door iemand die voor altijd en immer de herinnering aan haar kan vasthouden zelfs lang nadat zijzelf er niet meer is. Ze wil meer en meer weten van zijn achtergrond.
Met het vertellen van dat verhaal begint ook het eigenlijke verhaal dat uit vijf delen bestaat. Het eerste deel begint met te vertellen dat Fosca in 1279 werd geboren in de Noorditaliaanse (fictieve) stad Carmona. Hij blijkt de leidende man te worden in die stad en is getrouwd met Catarina. Fosca heeft grootse ideeën met Carmona maar is zich bewust van alle tegenkrachten in de samenleving. Voorgaande stadsleiders zijn de een na de ander omgekomen in de strijd, vermoord of op andere wijze buiten spel gezet. Hoe zal hij ooit zijn levensvisie en -plannen kunnen verwerkelijken? Tijdens een periode waarin de stad belegerd is door vijandelijke troepen ontmoet hij een oude monnik die in het bezit is van een onsterfelijkheidselixer. Hij prest de monnik om hem die drank te geven, een elixer dat de monnik zelf nooit heeft willen gebruiken.
Nadat Fosca het elixer heeft gedronken blijft hij lichamelijk in dezelfde toestand als waarin hij was voordat hij die dronk en ook al kan hij nog altijd worden verwond, zijn lichaam herstelt altijd weer. Ondertussen worden zijn vrouw en kinder ouder, maar sterven vroegtijdig aan de pest die de stad teistert. Fosca besluit zich geheel in te zetten voor zijn stad, hij vecht tegen legers van omliggende stadstaatjes. Ene keer buit, andere keer weer alles kwijt. Hij begint meer en meer de zinloosheid hiervan in te zien. Steeds opnieuw weet hij zich gecontronteerd met de vraag wat voor nut al zijn handelen met zich meebracht en dan ook voor wie dan wel?
In een latere fase trekt hij zich terug in een heerlijk oord waar hij zich wijdt dan de verzorging en opleiding van een latere zoon. De jongen wendt zich echter op een gegeven moment af van zijn vader en sneuvelt in de strijd waarvoor Fosca hem zo gewaarschuwd had. Keer op keer raakt hij alleen terwijl anderen hem mijden juist vanwege zijn onsterfelijkheid. Uiteindelijk kiest hij partij voor keizer Maximiliaan van Duitsland en biedt hem zijn diensten aan vanuit de wil de hele wereld aan zich te onderwerpen. Zijn plannen lopen echter steeds weer stuk op de weerbarstige werkelijkheid. Steeds weer wordt hij op zich zelf teruggeworpen. 
Als hij in weer een latere fase een jonge vrouw ontmoet die ondanks zijn aparte levensstijl verliefd op hem wordt, komt hij als het ware weer opnieuw tot leven. Zijn geheim weet hij echter voor haar verborgen te houden. Pas jaren later ontdekt de vrouw zijn geheim waarna zij ineenstort terwijl haar liefde verandert in bittere haat tegen hem. De gedachten die van beide zijden beschreven worden zijn overigens wel intrigerend om te lezen, ook al golft de somberheid je tegemoet.
Het boek is geschreven vanuit een existentialistische levenskijk. Hoe verder je in het boek komt des te meer voel je de beklemming die gekoppeld aan deze denkwijze zich aan de lezer tracht op te dringen. Hij is dan zogenaamd onsterfelijk maar is wat zijn innerlijk leven betreft zo dood als een pier. Alleen door anderen kan het weer tot leven gewekt worden. Het is de kleur van onverschilligheid die overal opdoemt. Simones filosofie is dat iedereen maar het best kan handelen vanuit zijn eigen geweten zonder zich te bekommeren over de consequenties die dit met zich meebrengt. Dat geweten plopt evenwel zomaar op vanuit het luchtledige. Niets over de herkomst of status van dat geweten. Stel liever geen vragen. Er zijn toch geen antwoorden...
Het boek doet me op een of andere wijze denken aan het kleine boekje Prediker zoals dat is opgenomen in de Bijbel, waarin koning Salomo allerlei onderzoekingen op schrift stelt om daaruit wijsheid te verkrijgen. Keer op keer komt hij tot de slotsom dat alle bezigheden waarmee de mens zich onledig houdt ijdelheid zijn. Alles wat ondernomen wordt verliest vroeg of laat z'n waarde. Het leidt tot niets.... ook al komt prediker aan het eind van z'n boekje toch wel tot een wat andere slotconclusie.
Als Fosca zijn verhaal tot een einde heeft gebracht, valt er niets meer te zeggen en hij laat de jonge actrice achter in wanhoop en vertwijfeling, zonder uitzicht op enige toekomst. De laatste zin van het boek eindigt in overeenstemming met de denktrend van het boek met een schreeuw.
Simone de Beauvoir heeft tijdens haar leven in een wat ondefinieerbare relatie geleefd met Jean-Paul Sartre. Beiden vergden maximale vrijheid voor zichzelf. Van een huwelijk kwam het daarom nooit. Het is wel intriest om te lezen dat deze vrouw op 78-jarige leeftijd overleed aan een longontsteking terwijl ze wegkwijnde als gevolg van een alcohol- en amfetamineverslaving. Denkend aan onze samenleving meen ik te zien hoe dit existentialistische gedachtengoed zich enorm heeft uitgebreid en het denken van veel mensen heeft vergiftigd en tot wanhoop heeft gebracht. Ongetwijfeld weet dat zich steeds te verschuilen achter de verpakkingen van wat vandaag dit en morgen weer een andere hype van het moment vormt. Het verlangen naar succes, naar steeds weer nieuwe spullen, naar nieuwe ervaringen en niet in de laatste plaats naar een showbiscarrière zoals tegenwoordig zo populair is, laat mijns inziens zien hoezeer deze egocentrale levensfilosofie weerklank heeft gevonden ondanks haar intrieste boodschap. Uiteraard ben ik benieuwd naar reacties van anderen die dit boek gelezen hebben. Ik hoop dat die dan ter vergelijking ook eens dat boekje prediker willen lezen.....
Wil je reageren? Schrijf gerust naar thv@fastmail.com Elke serieuze reactie wordt beantwoord!
